Liên hoan ảnh nghệ thuật khu vực Tp.HCM 2021 – những cảm nhận
Trần Quốc Dũng
Theo định kỳ như thường lệ, năm 2021 Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam (VAPA) và Hội Nhiếp ảnh Tp. Hồ Chí Minh (HOPA) phối hợp tổ chức Liên hoan ảnh nghệ thuật khu vực Tp. Hồ Chí Minh lần thứ XI. Cuộc thi năm nay khóa sổ nhận ảnh ngày 31/05/2021 với 170 người đăng ký nhưng thực tế chỉ có 147 tác giả gửi ảnh dự thi với 998 files ảnh. Qua những vòng chấm chọn, Ban Giám khảo với 5 thành viên đã chọn ra 99 ảnh triển lãm, trong đó có 11 ảnh được trao giải bao gồm 1 HCV, 2 HCB, 3 HCĐ và 5 Khuyến khích.
Trước hết, với bộ ảnh triển lãm người xem có thể thấy được bộ mặt khá phong phú với nhiều góc cạnh của một thành phố trẻ so với lịch sử đất nước và càng trẻ hơn khi trong thành phố Hồ Chí Minh có một thành phố vừa ra đời, đó là Thủ Đức. Cuộc Liên hoan khu vực với đề tài “Thành phố tôi yêu” đã phản ánh khá tập trung về một đô thị với nhiều công trình ngày đêm đã và đang mọc lên. Đây là nét nổi bật của cuộc Liên hoan.
Bên cạnh đó, phải nói bộ ảnh triển lãm của Liên hoan là phong phú khi các lĩnh vực hoạt động hầu hết được thể hiện như: xây dựng, sản xuất công nghiệp, văn hóa lễ hội, các lực lượng vũ trang, dịch vụ logistics, tiểu thủ công nghiệp, thể thao, cuộc sống đời thường … Về thể loại, duy nhất bộ ảnh thiếu vắng loại hình ảnh chân dung vốn là điểm nhấn về con người trong cuộc sống. Ngoài hình ảnh về các công trình, những tòa nhà cao vút với 39 ảnh, có thể thấy các hoạt động thể thao với 9 ảnh, các lực lượng vũ trang với 7 ảnh được triển lãm là những lĩnh vực được thể hiện khá rõ nét, được cả người cầm máy và Ban Giám khảo quan tâm. Các lĩnh vực còn lại có số lượng ảnh treo khá ít, mỗi lĩnh vực vài ảnh.
Điều đáng tiếc nhất cần nói là hình ảnh về mặt trận kiên cường với những người chiến sỹ áo trắng và nhiều lực lượng khác quả cảm ngày đêm chống dịch Covid chưa được “nói” đến nhiều, cũng như chưa được biểu dương một cách thỏa đáng. Biết rằng, để có những hình ảnh quý giá về hoạt động chống Dịch như chống giặc, thực tế đòi hỏi người chụp đầy trách nhiệm phải dũng cảm, tỉnh táo trong những tâm Dịch như NSNA Nguyễn Á đã từng làm và thể hiện trong tác phẩm “Tinh thần Việt & Cuộc chiến chống đại dịch Covid-19” của anh năm 2020 vừa qua. Vậy nhưng trong thực tế những người cầm máy dám làm và làm được điều này không nhiều. Tất cả chỉ có 4/99 ảnh trong bộ ảnh triển lãm “nói” về đề tài này và tất cả đều phản ánh những khoảnh khắc “bên lề” cuộc chiến chống Dịch. Không có ảnh nào đoạt giải, có thể nói đây là điều đáng tiếc lớn về mặt hình ảnh cho mặt trận mang tính “sống còn” của thành phố đã kéo dài hơn một năm rưỡi qua với cả vạn người tham gia hiện đang trong giai đoạn khó khăn nhất.
Nói về đề tài Liên hoan “Thành phố tôi yêu”, đây là một đề tài hay, “mở” nhưng rất rõ ràng về thành phố mang tên Bác. Từng tác giả được trao quyền cảm nhận suy nghĩ, quyết định góc nhìn và phương thức thể hiện “tình yêu” của mình đối với thành phố qua ống kính. Và cũng chính vì quyền cá nhân cảm nhận về cái “yêu” riêng của từng tác giả nên người viết bài tôn trọng, không đánh giá tác phẩm bằng góc nhìn riêng của mình mà chỉ đi sâu phân tích về cái chung của cuộc Liên hoan ảnh.
Vươn cao – Tác giả Nguyễn Tấn Tuấn
Về đề tài “Thành phố tôi yêu”, người viết đồng tình với tên của đề tài nhưng không khỏi có chút băn khoăn vì một khi đã “yêu” thì tất nhiên nói đến cái đẹp. Vậy nhưng ngoài khía cạnh tâm hồn vốn đòi hỏi sự nhậy cảm bản năng của cá nhân người nghệ sỹ nhưng không phải lúc nào cũng dễ “với” tới, điều này khiến người cầm máy bằng cách này, cách khác cố gắng sao cho hình ảnh thành phố đẹp, đẹp hơn nữa bằng mọi thủ pháp trong nhiếp ảnh, đặc biệt là kỹ thuật. Chính vì vậy, một cách gián tiếp có lẽ đây cũng chính là cơ hội để kỹ thuật công nghệ được tận dụng, đặc biệt là kỹ thuật chụp từ trên cao dùng flycam và cả loại hình kỹ thuật mới – kỹ thuật hồng ngoại.
Nói đến “thành phố” tất nhiên ai cũng hiểu là nói đến cả con người sống trong đó nhưng khi từ ngữ “con người” bị ẩn, không được nêu đích danh thì người cầm máy sẽ tập trung vào quan niệm “thành phố” với nghĩa đen của nó, đó là các công trình nhà cửa, đường xá, giao thông … Chính vì thế, kết quả của cuộc Liên hoan đã nói lên điều này khi những tòa nhà cao tầng, đường phố rực ánh đèn hoa, xe chạy đầy đường là hình ảnh được đề cao, lấn lướt cả hình ảnh con người nơi đây. Hình ảnh con người & cuộc sống từ trước đến nay vốn luôn là chủ đạo, trong cuộc Liên hoan này có phần ít được quan tâm thể hiện hơn. Do vậy, nếu có lần sau, đề tài tương tự phải chăng là “Thành phố và Con người tôi yêu”. Suy nghĩ này không mới mà chỉ dựa trên một đề tài vốn đã quen thuộc lâu nay trong nhiếp ảnh, đó là “Việt Nam – Đất nước Con người” hay gần đây nhất “Đất và Người Tây Nguyên” như chủ đề của Trại Sáng tác Hội Nhiếp ảnh Tp.HCM tháng 04/2021 vừa qua
Trở lại kết qủa cuộc Liên hoan, với con số 147 tác giả gửi ảnh dự thi, đây quả là một con số “khiêm tốn” so với lực lượng nhiếp ảnh hùng hậu của thành phố Hồ Chí Minh. Các tác giả gửi ảnh bao gồm ba thành phần: những tác giả – những người cầm máy tự do không là hội viên của bất kỳ hội nào, hội viên Hội NSNA Việt Nam (VAPA) và hội viên Hội Nhiếp ảnh Tp.HCM (HOPA). Theo danh sách các Hội quản lý, số hội viên VAPA tại Tp.HCM (đồng thời cũng là hội viên HOPA) là 195 người còn số hội viên HOPA đang sinh hoạt tại các Chi hội là 331 người thì có thể thấy số hội viên các hội tham gia Liên hoan là khá thấp. Nếu tính tỷ lệ theo số hội viên HOPA tham gia thì số hội viên này chỉ chiếm khoảng 44%. Do vậy, một vấn đề đáng quan tâm đặt ra, đó là làm sao trong các cuộc Liên hoan ảnh có nhiều hơn nữa hội viên các Hội tham gia. Biết rằng chất lượng các cuộc Liên hoan không hoàn toàn tỷ lệ thuận với số người tham gia nhưng con số này càng nhiều thì sức hút, sự lan toả, sự quan tâm của xã hội và chắc chắn cả chất lượng cuộc Liên hoan cũng sẽ tăng.
Như đã nói ở trên, do đề tài nói về thành phố nên có thể thấy ống kính của người cầm máy rất dễ bị “hút” vào chốn đô thị ngập ánh đèn sao, nơi những công trình nhà cao vút với đường xá giao thông đan xen như mắc cửi… Theo cảm nhận của người viết có mấy điểm đáng chú ý như sau:
- Hình ảnh phong cảnh thành phố mà chủ yếu là các công trình cao tầng chiếm tỷ trọng cao nhất trong bộ ảnh triển lãm, cụ thể có tới 39/99 ảnh (gần 40%). Do được phản ánh với số lượng khá lớn nên diện mạo của thành phố được khắc họa rất đầy đủ. Đây là điểm mạnh của bộ ảnh. Để chụp được các công trình cao tầng, hầu hết các tác phẩm đã được thực hiện bằng flycam. Thiết bị quay / chụp ảnh flycam đã có cơ hội nổi lên như một loại hình công cụ thắng thế, thay cho máy ảnh truyền thống cầm tay trong Liên hoan lần này. Ảnh phong cảnh chụp bằng flycam có cái lợi cho người xem thấy không gian rộng nhưng lại không thể hiện được chiều sâu, cái “điểm” trong ảnh. Một khi hình ảnh mang tính “diện”, được chụp từ trên trời của loại hình phong cảnh thì khó có thể thể hiện sâu sắc được cuộc sống của con người dưới mặt đất. Hình ảnh phong cảnh với flycam nhìn từ xa, chụp từ trên cao, để đẹp thì thời khắc chụp chỉ có thể là bình minh, hoàng hôn và đặc biệt khi “thành phố lên đèn” với những gam mầu áp đảo, chủ đạo luôn là sắc đỏ của mặt trời, đỏ vàng của đèn đường & xe chạy, xanh thẫm của bầu trời. Những gam mầu này lặp đi lặp lại ở trong số gần 40% tác phẩm của cuộc triển lãm, do vậy khi mới nhìn thì bắt mắt nhưng nhiều quá thì sắc mầu của cuộc Liên hoan như bị “áp”, có phần đơn điệu. Điều đáng nói là Huy Chương Vàng (HCV), một trong hai Huy Chương Bạc (HCB) và hầu như cả 3/3 ảnh đoạt Huy Chương Đồng (HCĐ) của Liên hoan đều thuộc loại ảnh phong cảnh. Do vậy có thể nói, chiến thắng của Liên hoan khu vực lần này là chiến thắng áp đảo của loại hình ảnh phong cảnh sử dụng kỹ thuật flycam. Vẫn biết chụp ảnh sử dụng flycam rất cần nghệ thuật nhưng ở đây trong cuộc Liên hoa này kỹ thuật vẫn là then chốt.
Nói tiếp về ảnh phong cảnh thành phố, một trong hai tác phẩm đoạt HCB có tên “Bộ ảnh Sài Gòn -Thành phố Hồ Chí Minh tuy lạ mà quen” đã cho người xem những sắc mầu lạ mắt & đẹp nhưng “giả”, không thực tế khi người xem nhìn bằng mắt thường. Đó là hình ảnh về những rặng cây qua sử dụng thiết bị kỹ thuật hồng ngoại. Việc ứng dụng công nghệ kỹ thuật mới vào nhiếp ảnh là rất cần thiết và đáng hoan nghênh nhưng có thể nói ngoài khả năng trình diễn kỹ thuật, tác phẩm không cho người xem thấy nét nghệ thuật cũng như hình ảnh đẹp thật sự của thành phố. Và nếu bỏ qua tính đặc dụng chụp ảnh bằng hồng ngoại, tác phẩm không mang lại gì cho người xem. Ứng dụng kỹ thuật mới là đáng khuyến khích nhưng việc trao HCB cho một tác phẩm trong Liên hoan ảnh nghệ thuật đơn thuần thực hiện bằng kỹ thuật không phổ biến, phải chăng là điều cần cân nhắc.
- Hình ảnh con người trong thành phố. Đây đáng nhẽ phải là một mảng mang tính chủ đạo trong nhiếp ảnh về thành phố Hồ Chí Minh, tuy nhiên thật tiếc khi chỉ có một HCB và một số ảnh đoạt Giải Khuyến khích nói về con người trong lễ hội, sản xuất công nghiệp, lực lượng vũ trang, hoạt động thể thao và hạnh phúc người khuyết tật. Tấm ảnh đoạt HCB chụp về những cô gái trên đường đua ghi nhận được khoản khắc tốt nhưng cũng chỉ là loại ảnh thể thao thường thấy chụp bằng kỹ thuật lia máy, tạo hiệu ứng chao mờ. Riêng hình ảnh cặp vợ chồng người khuyết tật trong đám cưới tập thể (là sự kiện đã được chụp cách đây 2-3 năm) cho người xem thấy niềm hạnh phúc ngập tràn qua nụ cười trên khuôn mặt cô dâu và chú rể cùng là người khiếm thị. Mặc dù đề tài không mới nhưng khoảnh khắc được ghi nhận có tính nhân văn, xứng đáng qua Giải khuyến khích. Ngoài tấm hình trên, tấm lòng nhân ái của người Sài Gòn cũng được ghi nhận trong bộ ảnh triển lãm với hai ảnh khác là “Nét đẹp Sài Gòn” và “Thiện nguyện” về chủ đề hỗ trợ những người dân gặp khó khăn trong những ngày chống Dịch. Chỉ tiếc là hình ảnh về những “nét đáng yêu” được ghi nhận như vậy còn ít và còn “nông” so với tấm lòng của cả triệu con người mang bản tính Nam Bộ đầy nhân ái nơi đây. Vắng bóng loại hình chân dung nên bộ ảnh triển lãm lần này chưa khắc họa sâu được tình cảm, suy nghĩ và tính cách đặc trưng của Người Sài Gòn. Có thể thấy trong cuộc Liên hoan lần này, hình ảnh về con người và cuộc sống thành phố Hồ Chí Minh nói chung chưa được người cầm máy thể hiện đúng mức và chỉ được BGK chọn trao những giải thứ yếu, đa số là khuyến khích.
Hạnh phúc tuyệt vời – Tác giả Nguyễn Đông Khánh
Hình ảnh về mảng công nghiệp quan trọng của thành phố cũng chỉ có một Giải khuyến khích cho đề tài “Nét đẹp công nghiệp luyện – cán thép” trong số 3 ảnh được triển lãm. Một con số khiêm tốn. Trong khi đó ảnh về Logistics có số lượng khá hơn với 5 ảnh góp phần nói lên mảng hoạt động mang tính cốt lõi của một thành phố Cảng.
Trong số ảnh triển lãm, hình ảnh về lực lượng vũ trang đã tạo được ấn tượng tốt cho người xem như tấm ảnh “Khát vọng hòa bình” nói về khoảnh khắc các nữ bác sỹ quân y chuẩn bị lên đường làm nhiệm vụ giữ gìn hòa bình quốc tế tại Nam Sudan. Đây là một tấm ảnh khá tiêu biểu, mang thông điệp đầy ý nghĩa, ghi nhận được biểu cảm của nhân vật, đẹp về ánh sáng, chặt về bố cục. Tấm hình nổi trội hơn hẳn so với các hình ảnh khác về LLVT. Chỉ tiếc tác phẩm đã không được BGK “để ý” trong quá trình lựa chọn, trong khi đó lại trao giải cho tấm ảnh khác về người chiến sỹ chạy thi, kém hơn hẳn về ý nghĩa.
Khát vọng hòa bình – Tác giả Nguyễn Trung Trực
Nói về tính nghệ thuật trong bộ ảnh của cuộc liên hoan, đề tài “Thành phố tôi yêu” khá thiên về tính thời sự nên tính nghệ thuật chưa được thật sự quan tâm đề cao dù một số tác giả đã cố gắng đầu tư, tìm tòi thể hiện. Tính nghệ thuật trong nhiếp ảnh thông thường được khai thác mạnh khi nói về con người trong cuộc sống. Khách quan mà nói, mảng này thực sự không dễ khai thác trong không gian thành phố và một phần do trong cuộc Liên hoan lần này, ảnh phong cảnh được đề cao hơn và có phần quá mức. Riêng về góc nhìn đẹp, một số tác phẩm như “Vươn cao” HCĐ hay “Thành phố tôi yêu. Xanh, sạch, đẹp” là những tác phẩm đạt được điều này.
Trong khuôn khổ của một cuộc Liên hoan khu vực, các tác giả – những người con của thành phố mang tên Bác đã đóng góp được những hình ảnh khá tiêu biểu về một thành phố trẻ đầy sức sống. Tuy còn những mặt chưa thật hài hòa và có chút ít đáng tiếc nhưng nhìn chung cuộc Liên hoan khu vực ảnh nghệ thuật thành phố Hồ Chí Minh lần thứ XI năm 2021 đã thành công và đạt được kết quả đáng trân trọng.
Ngày hội Nguyên tiêu – Tác giả Kha Thành Trí Đạt